⚠️ نمایه ESCI یک فرصت است، اما تنها در صورتی که به درستی فهمیده و مدیریت شود. در غیر این صورت، به یک تهدید برای اعتبار علمی جامعه ما تبدیل خواهد شد
🔸اگر در سالهای اخیر در فضای آکادمیک ایران حضور داشتهاید، حتماً با این صحنه آشنا هستید: اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی با فهرستی بلندبالا از مقالات چاپشده در نشریاتی روبهرو میشوند که تا دیروز نامی از آنها نشنیده بودند، اما امروز بهعنوان “نمایه شده در ESCI” معرفی میشوند و امتیازی قابلتوجه در آییننامههای ارتقا و دفاع از پایاننامه کسب میکنند. این پدیده، یک تحول مثبت برای افزایش کمیت تولید علم است یا یک چالش عمیق که کیفیت پژوهش را تهدید میکند؟ پاسخ این سؤال در “کهنگی” آییننامههای دانشگاهی ما نهفته است.
🔹 موسسه Clarivate (مؤسسهای که پایگاه استنادی وب آو ساینس را اداره میکند)، شاخهای به نام Emerging Sources Citation Index (ESCI) ایجاد کرد. هدف اصلی و مثبت ESCI، شناسایی و رصد نشریات نوپا و منطقهای با پتانسیل بالا برای ورود به نمایه های اصلیتر مانند SCI و SSCI بود.
▪️ اما در عمل، چه اتفاقی افتاد؟
🔸 ورود به ESCI بهمراتب سادهتر از ورود به نمایههای اصلی است. و از سوی دیگر بسیاری از دانشگاهها و مراکز علمی ایران، صرف “نمایه شدن در ESCI” را معادل “ISI بودن” در نظر گرفتند و امتیازات مشابه یا نزدیک به آن اختصاص دادند. این تصمیم، سیل درخواستها برای چاپ در این نشریات را به راه انداخت و بازار داغی برای آنها ایجاد کرد. اما این گرایش افسارگسیخته، چند مشکل اساسی به همراه دارد:
🔺 عدم تضمین کیفیت: نمایه شدن در ESCI بهمعنی داوری کیفی قوی نیست. بسیاری از این نشریات نوپا، فرآیند داوری سادهای دارند و صرفاً برای جذب مقاله و کسب درآمد (از طریق هزینههای چاپ) تأسیس شدهاند.
🔺 تورم علمی بیکیفیت: با ایجاد انگیزه برای چاپ سریع و آسان، پژوهشگران به سمت “تولید مقاله” به جای “انجام پژوهش اصیل سوق داده میشوند. نتیجه، افزایش کمی مقالات با کیفیت متوسط یا پایین است.
🔺 سوءاستفاده مالی: متأسفانه، برخی ناشران با ایجاد نشریات ESCI و دریافت هزینههای گزاف (گاهی صدها دلار) از نویسندگان، به تجارتی پرسود روی آوردهاند. پژوهشگر ایرانی به یکی از مشتریان پرتعداد این بازار تبدیل شده است.
🔺 ایجاد ابهام در ارزیابی: وقتی رزومه یک دانشجو یا استاد مملو از مقالات ESCI از نشریات گمنام باشد، سنجش واقعی کیفیت و توان علمی او برای کمیتههای ارتقا و بورسیه دشوار میشود.
✅ پاسخ ضروری: بهروزرسانی آییننامههای دانشگاهی
مشکل اصلی، خود ESCI نیست؛ بلکه نگاه یکبعدی و قدیمی آییننامههای دانشگاهی ماست. این آییننامهها نیاز به یک بازنگری اساسی دارند نظیر:
▪️ حذف امتیاز یکسان برای ESCI و شاخصهای اصلی: آییننامه باید به وضوح میان ESCI، SCIE، SSCI و AHCI تمایز قائل شود و امتیاز ESCI بهمراتب کمتر از سایرین باشد.
▪️ تأکید بر کیفیت به جای کمیت: به جای شمارش تعداد مقالات، معیارهایی مانند “تعداد استنادات”، “نشریه بر اساس رتبه Q (چارک) در JCR ملاک قرار گیرد.
▪️ایجاد “لیست سفید”: دانشگاهها میتوانند با کمک متخصصان هر حوزه، فهرستی از نشریات باکیفیت و اصیل تهیه کنند. تنها مقالات چاپشده در نشریات لیست سفید، امتیاز دریافت کنند.
▪️آموزش و فرهنگسازی: لازم است کارگاههای آموزشی برای اساتید و دانشجویان برگزار شود تا با تفاوتهای پایگاههای نمایهساز و استراتژیهای صحیح انتشار مقاله آشنا شوند.
⚠️ نمایه ESCI یک فرصت است، اما تنها در صورتی که به درستی فهمیده و مدیریت شود. در غیر این صورت، به یک تهدید برای اعتبار علمی جامعه ما تبدیل خواهد شد. اگر آییننامههای دانشگاهی بهروز نشوند، شاهد افت تدریجی کیفیت پژوهش، هدررفت منابع مالی و ایجاد نسلی از پژوهشگران “مقالهساز” به جای “متفکر” خواهیم بود.
❓ سؤال کلیدی: آیا دانشگاههای ما جرأت به چالش کشیدن ساختارهای قدیمی و اتخاذ تصمیمات سخت برای حفظ کیفیت را دارند؟ آینده علمی کشور در گرو پاسخ ما به این سؤال است.
📝 انتشار مطالب وبلاگ بدون ذکر منبع آن برخلاف رضایت مولفان میباشد
🏷 لینک کوتاه این مطلب: https://blog.impactfactor.ir/?p=147