⚠️ نویسندگی شبحی و نویسندگی هدیهای؛ واقعیتی پنهان در دنیای علم و نشر
▪️در دنیای پژوهش، پزشکی و حتی تولید محتوای دیجیتال، اصطلاحی وجود دارد به نام Ghost Authorship یا نویسندگی شبحی. این پدیده به موقعیتی اشاره دارد که فرد یا گروهی نقش اساسی در نگارش یا تولید یک مقاله، کتاب یا گزارش دارند، اما نامشان در فهرست نویسندگان ذکر نمیشود. در مقابل، گاهی افرادی که در تولید محتوای علمی یا نوشتاری سهمی ناچیز داشتهاند (یا حتی هیچ سهمی نداشتهاند) به عنوان نویسنده معرفی میشوند.
⁉️ چرا Ghost Authorship شکل میگیرد؟
دلایل متعددی باعث شکلگیری این پدیده میشوند:
▫️ منافع اقتصادی و تجاری: شرکتهای دارویی یا انتشاراتی ممکن است نویسندگان شبحی را برای نگارش مقالات علمی استخدام کنند تا اعتبار مقاله را به نام محققان مشهور ثبت کنند.
▫️افزایش پرستیژ: برخی افراد یا پژوهشگران برای ارتقای رزومه و موقعیت شغلی خود حاضر میشوند بدون مشارکت واقعی، نامشان در مقاله درج شود.
▫️ فشار سیستم دانشگاهی و پژوهشی: سیاست “انتشار یا نابودی” (Publish or Perish) سبب میشود پژوهشگران برای بقا در فضای رقابتی به این روشها متوسل شوند.
🔺 پیامدهای منفی Ghost Authorship
این پدیده صرفاً یک مسئله اخلاقی ساده نیست؛ بلکه پیامدهای جدی دارد:
▪️ کاهش اعتبار علمی: زمانی که مقالهای با نویسندگان شبحی منتشر میشود، اعتبار علمی آن زیر سؤال میرود.
▪️ گمراهی مخاطبان و تصمیمگیران: به ویژه در علوم پزشکی، ممکن است پزشکان یا سیاستگذاران به دادههایی استناد کنند که منبع واقعی آن ناشناخته یا دارای منافع پنهان است.
▪️ بیعدالتی در نظام علمی: پژوهشگران واقعی که زحمت اصلی را کشیدهاند، از حقشان محروم میشوند.
⚠️ تفاوت نویسندگی هدیهای (Gift Authorship) با نویسندگی شبحی (Ghost Authorship)
نویسندگی هدیهای / نویسندگی اهدایی (Gift Authorship) به حالتی گفته میشود که نام فردی در فهرست نویسندگان یک مقاله، کتاب یا پروژه درج میشود، در حالی که او مشارکت علمی یا عملی قابلتوجهی در کار نداشته است.
به عبارت سادهتر:
👉 نام کسی را به عنوان نویسنده مینویسند، نه چون کمک کرده، بلکه بهعنوان “هدیه” یا به دلایل غیرعلمی.
🧾 دلایل رایج Gift Authorship:
▫️ احترام یا قدردانی (مثلاً استاد راهنما یا رئیس گروه بدون اینکه در تحقیق نقش فعالی داشته باشد، از سر احترام نامش به عنوان نویسنده اول یا آخر درج میشود)
▫️ افزایش شانس چاپ مقاله (گاهی افزودن نام یک فرد مشهور یا شناختهشده باعث میشود شانس پذیرش مقاله در مجلات علمی افزایش پیدا کند)
▫️ روابط شخصی یا سیاسی (در برخی موارد، نویسندگان برای جلب حمایت یا حفظ روابط، نام فردی را اضافه میکنند)
▫️ فرهنگ سازمانی غلط (در بعضی دانشگاهها یا مؤسسات، درج نام مدیر یا استاد ارشد بدون مشارکت واقعی به نوعی «قاعده نانوشته» تبدیل شده است)
✏️ در واقع نویسندگی شبحی معکوس نویسندگی هدیهای است.
▫️در نویسندگی شبحی حذف نام افرادی که مشارکت واقعی داشتهاند صورت می پذیرد اما در نویسندگی هدیهای اضافه کردن نام افرادی که مشارکت نداشتهاند.
▫️در نویسندگی شبحی انگیزه اصلی پنهانکاری، منافع مالی است اما در نویسندگی هدیهای کسب احترام، نفوذ، افزایش اعتبار.
▫️در نویسندگی شبحی اعتبار از افراد واقعی نقش گذار در مقاله سلب می شود اما در نویسندگی هدیهای اعتبار ناعادلانه به افراد فاقد نقش اعطا می شود.
✅ راهکارهای مقابله با Ghost Authorship
🔸 الزام مجلات به شفافسازی میزان مشارکت هر نویسنده.
🔸 ایجاد قوانین اخلاقی سختگیرانه توسط نهادهای علمی.
🔸 فرهنگسازی در جامعه پژوهشی برای احترام به حقوق نویسندگان واقعی.
🔸 افزایش آگاهی دانشجویان و پژوهشگران درباره خطرات این پدیده.
📝 انتشار مطالب وبلاگ بدون ذکر منبع آن برخلاف رضایت مولفان میباشد
🏷 لینک کوتاه این مطلب: https://blog.impactfactor.ir/?p=121