گزارشی تازه از وبسایت For Better Science پرده از شکل جدیدی از فساد علمی در ایران برداشته است: باجگیری توسط شرکت های تولید مقاله.
در این مدل، شرکتهایی که در ازای پول برای پژوهشگران مقاله چاپ میکنند، پس از انتشار، با تهدید افشاگری یا گزارش به مجلات، مبلغ بیشتری طلب میکنند.
این روند نگرانکننده، نهتنها اخلاق پژوهش را زیر سؤال میبرد، بلکه نشان میدهد فشار برای «چاپ مقاله به هر قیمت» چگونه فضای دانشگاهی ایران را در معرض سوءاستفاده و رسوایی قرار داده است
در سالهای اخیر، افشای زوایای پنهان پدیدهٔ «کارخانهٔ تولید مقالات» (paper mills) که به تهیهی مقالات ساختگی یا نیمهساختگی برای مشتریان پژوهشی میپردازند، بسیار سر و صدا به پا کرده است. گرچه تمرکز معمولاً بر کیفیت علمی و تقلب در انتشار است، اما یکی از خطرناکترین ابعاد این کسبوکار کمتر مطرح شده است: باجگیری از مشتریان.
به عبارتی، برخی از این شرکتها پس از فروش خدمات (نویسندگی یا صدور نام نویسنده) به مشتری و انتشار مقاله، با تهدید مشتری به افشاگری و همچنین تهدید به مکاتبه با ژورنال جهت بازپس گیری مقاله (Retraction)، از خطای مشتری در استفاده از این سرویس سوءاستفاده کرده و مجددا پول اضافی مطالبه و باج گیری می کنند.
کارخانهٔ تولید مقاله یا paper mill به کسبوکاری گفته میشود که مقالات پژوهشی را به سفارش مینویسد، قالببندی میکند، یا نام نویسندههای گزینشی اضافه میکند و سپس آن را در ژورنالها منتشر میکند (یا قصد انتشار دارد).
وبلاگ For Better Science مقالهای منتشر کرده است با عنوان «Retraction blackmail – new service by Iranian papermills: new service by Iranian papermills» که مستقیماً به موضوع باجگیری در ایران اشاره دارد.
متن گزارش میگوید: «Iranian papermillers extended their business model with a blackmail option. After you paid them for your authorship on whatever paper … they wait till the paper is published and then report it to journal or institution if you don’t pay again.»
به شکل دقیقتر: پس از اینکه مشتری پول داده و نام نویسنده اضافه شده، شرکت میتواند بعداً تهدید کند که اگر پول اضافی نپردازی، مقاله را گزارش میکند یا اطلاعات را افشا میکند.
اگرچه جزئیات کامل (مانند نام شرکت یا اسناد مستند) در گزارش عمومی ذکر نشده است، اما همین گزارش، اولین نشانهای است که بطور مشخص در ایران چنین مدل «باجگیری پس از انتشار» را بیان میکند
فشار بر پژوهشگران برای انتشار مقاله، ارتقای شغلی، یا دریافت گرنت باعث شده تقاضا برای «راههای میانبر» افزایش یابد. بدین ترتیب برای شرکت های تولید مقاله ، ارائهٔ نام نویسنده یا چاپ مقاله فقط بخشی از درآمد است، تهدید به افشاگری یا پسگرفتن اشتراک میتواند تبدیل به منبع درآمد دوم شود (باجگیری).
از سوی دیگر، مشتریان که در فعالیتی فاقد شفافیت مستقر شدهاند، در موقعیت آسیبپذیری قرار میگیرند: اگر شرکت تهدید کند که نامشان را به ژورنال میفرستد، ممکن است مجبور شوند پول بیشتری بپردازند.
در مقایسه، مقالات درباره «essay mills» (شرکتهای نوشتن پایاننامه یا مقاله برای دانشجویان) نیز نشان میدهند که تهدید افشاگری برای دانشگاه یا سوابق تحصیلی، ابزار باجگیری است. گرچه این در زمینهٔ دانشجویان است، اما مکانیزم مشابه است.
پیامدها و ریسکها
– برای مشتریان: احتمال دارد به علت افشا شدن، دچار پیگرد اخلاقی شوند، یا ارتقاء و موقعیت شغلیشان آسیب ببیند.
– برای نظام پژوهش: اعتماد به نتایج علمی کم میشود، ژورنالها در معرض خطر مقالات ساختگی قرار میگیرند، و کلیت اعتبار علمی لطمه میبیند.
– برای جامعه بزرگتر: این نوع کسبوکارها نشاندهندهٔ بحران در نظام ارزیابی پژوهش است — وقتی منتشر شدن مقاله صرفاً به هدف کمیّتگرایی بدل میشود، کیفیت و اخلاق کنار میروند.
توصیهها برای دانشگاهها، پژوهشگران
– دانشگاهها و نهادهای پژوهشی باید آگاه باشند که فقط انتشار مقاله کافی نیست. بلکه باید سازوکارهای اعتبارسنجی قویتر ایجاد کنند.
– پژوهشگران بهتر است از گزینههای «راه آسان» برای انتشار اجتناب کنند و از خدمات ناشناخته یا زیرزمینی استفاده نکنند.
– اگر فردی تجربهٔ تهدید یا باجگیری توسط چنین خدماتی دارد، بهتر است به واحد اخلاق یا انضباط دانشگاه مراجعه کرده و از پرداخت پول اضافی خودداری کند.
– سیاستگذاران پژوهش باید نظامهای ارزیابی را بازنگری کنند تا فقط ناظر کمیت مقالات نباشند بلکه کیفیت، شفافیت و تعهد اخلاقی هم سنجیده شود.
پدیدهٔ باجگیری پس از انتشار مقاله، گرچه جدید به نظر میآید، اما نشانهای از بحران عمیقتر در تولید علم است. زمانی که فشار برای انتشار سریع باعث میشود مسیرهای میانبر، تقلب و سوءاستفاده شکل بگیرند. سایر گزارشهایی که منتشر شدهاند، هشدار میدهند که عموم جامعه علمی کشور در معرض چنین خطراتی قرار دارد.
📝 انتشار مطالب وبلاگ بدون ذکر منبع آن برخلاف رضایت مولفان میباشد
🏷 لینک کوتاه این مطلب: https://blog.impactfactor.ir/?p=151